Για την πολιτισμική ανα-κατασκευή του τόπου

"Η θάλασσα. Πρέπει να προσπαθήσουμε να τη φανταστούμε, να τη δούμε με τα μάτια του ανθρώπου του παρελθόντος. Δηλαδή σαν σύνορο, σαν εμπόδιο που εκτείνεται ως το βάθος του ορίζοντα, σαν έμμονη απεραντοσύνη, πανταχού παρούσα, θαυμαστή, αινιγματική…

Από τότε, σαν παράξενο ζαρωμένο δέρμα, η Μεσόγειος συρρικνώνεται κάθε μέρα και λίγο παραπάνω."

Braudel Fernand, 1990, Η Μεσόγειος, Ο Χώρος Και Η Ιστορία, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, σ. 47

____

"Για το απέραντο παρελθόν της Μεσογείου, η πιο ωραία μαρτυρία είναι η μαρτυρία της ίδιας της θάλασσας. Πρέπει να το λέμε και να το ξαναλέμε. Πρέπει να την κοιτάμε και να την ξανακοιτάμε. Βέβαια, μόνη της, δεν εξηγεί τα πάντα για το πολύπλοκο παρελθόν που δημιούργησαν οι άνθρωποι με περισσότερη ή λιγότερη λογική, ιδιοτροπία ή πλάνη. Αλλά η θάλασσα επανατοποθετεί με υπομονή τις εμπειρίες του παρελθόντος, τους ξαναδίνει τους πρώτους καρπούς της ζωής, τις βάζει κάτω από έναν ουρανό, μέσα σε έναν τόπο που μπορούμε να δούμε με τα ίδια μας τα μάτια, όμοιο με εκείνους του παλιού καιρού. Μια στιγμή προσοχής ή ψευδαίσθησης και όλα φαίνονται να ξαναζούν."

  Braudel Fernand, 2000, Οι μνήμες της Μεσογείου, Προϊστορία και Αρχαιότητα, Αθήνα: Α.Α. Λιβάνη, σ.29

 Venezia c.1650,Matthaus Merian the Elder(1593–1650)

Πηγή

 

"… Η μορφή της πόλης γεννιέται απευθείας από τη μορφή του τόπου, που δεν είναι ο ενιαίος καθρέπτης της επιφάνειας από τον οποίο ξεπροβάλλει εκ πρώτης όψεως, αλλά το σύνθετο και αόρατο σύμπλεγμα του πυθμένα. Η κάτοψη διακρίνει, με πιο σκούρο χρώμα, στον ομοιόμορφο πυθμένα του έλους, το δίκτυο των πλωτών καναλιών. Η συμπαγής δομή της πόλης, με τα οικοδομημένα νησιά και τις ενορίες, είναι ορθολογικά συνδεδεμένη στη συμβολή του Μεγάλου Καναλιού (Canal Grande) με το Κανάλι της Τζιουντέκα (Giudecca), που λίγο απέχει από την κοινή εκβολή προς την ανοιχτή θάλασσα. 

Είναι μια ενσυνείδητη επιλογή, που αντιγράφει πιστά τη φύση, για να εκμαιεύσει από αυτήν μια πόλη, και ενισχύει τεχνητά το ευπαθές περίγραμμα των καναλιών, προσδίδοντας στο χώρο που δημιούργησε το όριο που του αρμόζει."

Benevolo Leonardo, 1997, Η Πόλη στην Ευρώπη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ.68 (Στη σελ. 69 ο χάρτης που περιγράφεται)

  ____

"… προ αρκετών δεκάδων εκατομμυρίων ετών η θάλασσα καθ’ όλην την Φαληρικήν ακτήν εισεχώρει πολύ βαθύτερον εντός της ξηράς. Ο Πειραιεύς ήτο νήσος. Τον τε Πειραιά νησιάζοντα πρότερον και πέραν της ακτής κείμενον ούτως φασίν ονομασθήναι, και η θάλασσα έφθανε κατά μεν το δυτικόν μέρος της πεδιάδος των Αθηνών μέχρι του Μοσχάτου, κατά δε το ανατολικόν μέχρι των υψωμάτων της Σικελίας και του σημερινού συνοικισμού της Νέας Σμύρνης. Τα Φάληρα, το Καλαμάκι, η Γλυφάδα και η Βουλιαγμένη εκαλύπτοντο εξ ολοκλήρου υπό της θαλάσσης.

Διάφοροι φυσικαί αιτίαι, ως σεισμοί, εξάρσεις του εδάφους και κατακλυσμοί, εδημιούργησαν, με την πάροδον πολλών εκατομμυρίων ετών, την σημερινήν προς τον Σαρωνικόν ακτήν, η οποία είχε την αυτήν περίπου μορφήν ήδη από των προϊστορικών χρόνων, ως προκύπτει εκ των αποκαλυφθέντων πλησίον της ακτής προϊστορικών συνοικισμών των πρώτων εγκατασταθέντων εδώ κατοίκων. Μεγάλη εν τούτοις μεταξύ του Νέου Φαλήρου και του Πειραιώς έκτασις εκαλύπτετο ακόμη και κατά τους ιστορικούς χρόνους υπό των υδάτων, ο δε Πειραιεύς συνεδέετο μετά της ξηράς ίσως μόνον διά λωρίδος γης. Η υπό των υδάτων καλυπτομένη τότε περιοχή είναι το υπό των αρχαίων ονομαζόμενον Αλίπεδον, του οποίου τα λιμνάζοντα ύδατα καθίστων τον Πειραιά τελείως ακατάλληλον ως λιμένα. Διά τον λόγον αυτόν κυρίως, ως και διά την μικροτέραν απόστασιν από της πόλεως των Αθηνών, εχρησιμοποιείτο ως λιμήν το Φάληρον, μόνον δε από των χρόνων του Θεμιστοκλέους εχρησιμοποιήθησαν οι λιμένες του Πειραιώς μετά την εκτέλεσιν σπουδαιοτάτων έργων, αφού διά την θεμελίωσιν και μόνον των μακρών Τειχών διά μέσου του Αλιπέδου κατεβλήθησαν, ως μας αναφέρει ο Πλούταρχος, μακραί και επίπονοι προσπάθειαι.

Λέγεται δε και των μακρών τειχών, ά σκέλη καλούσι, συντελεσθήναι μεν ύστερον την οικοδομίαν, την δε πρώτην θεμελίωσιν εις τόπους ελώδεις και διαβρόχους των έργων εμπεσόντων ερεισθήναι διά Κίμωνος ασφαλώς, χάλικι πολλή και λίθοις βαρέσι των ελών πιεσθέντων εκείνου χρήματα πορίζοντος και δίδοντος." 

Τραυλός Ιωάννης, 2005 [1960], Πολεοδομική Εξέλιξις των Αθηνών, 

Αθήνα: ΚΑΠΟΝ, σσ.12,13